Hazreti Mevlana'nın tesirinde Muhammet İkbal ve çağdaşı Mehmet Akif

Abstract

Muhammet İkbal 1910 yılından itibaren “İslâm’ı” toplumsal ve siyasal bağlamda bütünleştirici bir olgu olarak kabul ettiğini halkına ileterek bu konuda bazı ilkeleri de sistem şeklinde aktarmaya başlamıştır. Bu sıralarda yani 1910-1920 yılları arasındaki dönemde bir başka fikir adamı da ulusunu birtakım tehlikelere karşı İslâm’ın kuvvetine dayanarak koruma çareleri aramaktaydı. Hem dinî bilimleri yani medresede verilen bilgileri ve Arapça, Farsça gibi lisanları öğrenmiş hem de batılı bağlamda eğitimini tamamlayan Mehmet Akif 1873-1936 yılları arasında var olan ya- şamıyla Muhammet İkbal yani İkbal Lahuri ile çağdaş bir konumda yer almıştır. Akif’in ait olduğu inanışı; çalışmayı motive eden, medeniyeti takip konusunda azimli ve uyarıcı bir kavram olarak değerlendirdiği açıkça görülmektedir. Muhammet İkbal de söylevlerinde İslâm’ı toplumsal ve siyasal ideal olarak önerirken reformcu bir dinî anlayışla zor durumdaki Müslüman toplumların toparlanabileceği mesajını veriyordu. Onun bu konuda feyiz aldığı kaynak hakkında malumat vermenin yerinde olacağı kanaatindeyim. Şimdi burada çok önemli bir etkileşim söz konusudur: 13. yüzyılın parlak ve kuvvetli bilgini, aşk adamı, şairi Hz. Mevlâna’nın şiirleri İkbal’i büyük ölçüde etkilemiştir. Bundan sonra Muhammet İkbal, Müslümanlığın kendisine sunduğu sevgi, hoşgörü, çalışma, eşitlik gibi kavramların arzu edilen idari sistemlerin kurulmasında etkili olacağı inancını da taşımaya başlamıştır. Evet, İkbal’in de, Akif’in de vurgulamak istedikleri esas fikir; şimdiye kadar toparlayıcı ve itici gücünü yerine getirmekten uzak bırakılmış muhteşem bir uyanışın varlığıdır.